Pokušaj rehabilitacije propao, Milan Nedić je ipak izdajnik

Izdajnik, zločinac, fašista ili junak i spasilac Srba. Svi ovi protivurečni atributi pripisivani su jednom čoveku, Milanu Nediću, predsedniku kvislinške Vlade Srbije za vreme Drugog svetskog rata koju je formirala nemačka okupaciona vlast.

Tokom maratonskog sudskog postupka koji je počet na osnovu zahteva za rehabilitaciju Milana Nedića, moglo se čuti još mnoštvo kontradiktornih ocena ponašanja i stavova Milana Nedića za vreme okupacije, ali su na kraju preovladale istorijske činjenice. Viši sud u Beogradu saopštio je da je 11. jula 2018. godine doneo rešenje kojim je odbio kao neosnovan zahtev predlagača za rehabilitaciju Milana Nedića, kao i za povraćaj konfiskovane imovine. Sud nije ukinuo Uredbu FNRJ iz 1949. godine kojom je kolaboracionistički premijer proglašen za ratnog zločinca i na osnovu koje su mu oduzeta imovinska i građanska prava.

Ljubinka Trgovčević: Sama činjenica da je Nedić radio u službi okupatora i da je izvršavao njihova naređenja jeste čin izdaje zemlje (a oni koji to vrše uobičajeno se zovu izdajnici)

Inače, Nediću nikada nije suđeno. On je pobegao iz Beograda u Austriju zajedno s nemačkom okupacionom vojskom. Tamo se predaje Britancima, koji ga izručuju novim jugoslovenskim vlastima. Nije mu suđeno jer je 4. februara 1946. izvršio samoubistvo skočivši sa prozora istražnog zatvora.

Punomoćnik predlagača Zoran Živanović istakao je u završnoj reči na sudu da je jedina Nedićeva krivica bila u tome što je više voleo 100 živih Srba nego jednog mrtvog Nemca. On je pokušao i da umanji Nedićevu ulogu u likvidaciji beogradskih Jevreja, koja je izvedena efikasnije nego u drugim delovima porobljene Evrope.

“Nemci su otvorili logor na Sajmištu, koji je tada bio na hrvatskoj teritoriji, i to pod uslovom da tu ne radi ni jedan jedini Srbin. Nemci su ubrzo dovezli dušegupku, čuveni kamion smrti, u kojem su ugušili sve koji su bili u logoru na Sajmištu. Nedić tu nije imao nikakvu ulogu. Nije mogao da zaštiti Jevreje jer su ti logori bili isključivo pod nemačkom kontrolom”, istakao je Živanović.

Istorijske činjenice se, međutim, ne slažu sa ovim tvrdnjama, a njih je izneo jedan od ključnih svedoka Milan Ristović, profesor na Odeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu, koji je, pozivajući se na dokumenta, pokazao da je Nedićeva odanost okupatorima bila apsolutna i da je trajala do samog kraja rata.

“On je postavljen na čelo srpske vlade od nemačke vojno-okupacione uprave i direktno je odgovarao nemačkim okupacionim vlastima, 2. septembra 1941. godine Nedić je komandantu vojne uprave Bensleru dao izjavu o potpunoj lojalnosti, o čemu svedoči dokument iz arhiva nemačkog Ministarstva spoljnih poslova. Ta lojalnost podrazumevala je da će najoštrije postupiti protiv Jevreja, slobodnih zidara, da se pokrene postupak protiv svih koji su doveli do 27. marta”, izjavio je Ristović.

Prema rečima profesora Ristovića, postoje dokumenti koji dokazuju da je Nedić pred nemačkim okupatorima izrazio spremnost srpske vlasti da vrši masovne egzekucije.

“Nedić je 9. septembra 1941. godine na sastanku sa Dimitrijem Ljotićem i nemačkim agentom Rudolfom Trojem izneo stav o rešenju jevrejskog pitanja: Napolje s njima. Sve dokle jedan Jevrejin bude u zemlji i dok može da govori sa Srbima ili dok ga Srbi mogu žaliti, sve dotle nema mira u zemlji”, naveo je Ristović.

Kada je reč o Nedićevoj ulozi u zaštiti Srba od represalija, profesor Ristović kazao je da je Nedić postavljao Nemcima više uslova, ali da je uglavnom bivao odbijen. Dobio je simbolične ustupke kao što su isticanje zastave Srbije i slike kralja Petra u posebnim prilikama, i ništa više. Pretio je samoubistvom i ostavkom zbog represalija, posebno nakon zločina u Kragujevcu i Kraljevu, ali bezuspešno. Tražio je i prestanak ubijanja Srba na teritorijama pod kontrolom Hrvata, Mađara i Bugara, ali je i tu odbijen, uz odgovor da ga se to ne tiče.

O Nedićevoj navodnoj zaštiti Srba možda najbolje govore njegove reči najbližim saradnicima kojima im naređuje istrebljenje komunista i antifašista koji valjda, po njegovom mišljenju, nisu Srbi.

Viši sud odbio je zahtev za rehabilitaciju predsednika kvislinške vlade. Time je izbegnuta opasnost da Srbija postane jedna od retkih zemalja koje veličaju saradnike okupatora

“To su odrodi. Satrite ih. To izdajničko seme satrite da bi naš narod živeo”; “satirite ih i ubijajte. Trebite taj kukolj iz srpske narodne njive. Vaša će se ruka posvetiti, a ime ovekovečiti”; “utamanjujte ih, prijavljujte ih vlastima i tražite pomoć. Crvenu neman trebićemo bez predaha, bez milosti do potpunog istrebljenja”.

Nedić nije bio samo antikomunista već je direktno i veoma aktivno propagirao nacizam i Novi poredak koji uvodi Adolf Hitler. O tome svedoči i njegova čestitka Hitleru povodom desetogodišnjice dolaska na vlast.

“Dolazak nacionalsocijalista na vlast u Nemačkoj pre deset godina bio je od sudbonosnog značaja ne samo za nemački narod već je i od ogromnog istorijskog značaja za sve evropske narode, za celu Evropu, kao i za ostali svet”, između ostalog piše Nedić u čestitki Hitleru, koja je objavljena na prvoj strani novina “Srpski narod” 30. januara 1943. godine.

Istoričar Radosav Tucović u svom radu “Kolaboracija u Drugom svetskom ratu, na primeru saradnje vodećih ličnosti Specijalne policije sa Gestapoom (1941-1944)”, iznosi dokaze o antisemitizmu Nedićeve vlade i njenom aktivnom učešću u Holokaustu.

“Potpuno uvereni u pobedu Nemačke i ostvarenje ‘Novog poretka’, od nacionalsocijalizma su preuzeli ključne ideje o nužnosti zaštite “čistote krvi”, o ugroženosti nacije od jevrejstva, masonstva, komunizma i demokratije. Planiralo se osnivanje Zavoda za rasno-biološka ispitivanja u svrhu očuvanja srpskog naroda od “nepravilnih mešavina” i opšteg održavanja “čiste rase” i “arijevstva” u Evropi.

Tako je i u personalnim upitnicima, koje su popunjavali članovi Specijalne policije, uvedeno da zaposlenik treba da se izjasni o tome – da li je arijevac, da li ima rodbinskih ili bilo kakvih drugih veza sa Jevrejima i da li ima rodbinskih ili bilo kakvih drugih veza s masonima.

Ovu propagandnu delatnost pratilo je i donošenje antisemitskih naredbi. Prvo je 29. aprila 1941. objavljena naredba o registraciji Jevreja i beogradski policajci su svoja prva zaduženja dobili upravo na tim poslovima.

Nakon toga, zadaci su im bili kontrolisanje nošenja oznaka, traganje za onima koji se nisu prijavili, prikupljanje podataka o jevrejskoj imovini, prinudni rad na raščišćavanju ruševina nastalih bombardovanjem i slično.

U narednom periodu Jevreji su u okviru poznatih odmazdi streljani uz Srbe, po čuvenom ključu 100 za jednog ubijenog i 50 za jednog ranjenog nemačkog vojnika. Hapšeni su kao saradnici pri komunističkim akcijama i smeštani po zatvorima i logorima, a nakon toga pristupilo se njihovom istrebljivanju. Naređenjem SS-pukovnika Vilhelma Fuksa, šefa Operativne službe policije, obrazovan je prolazni logor za Jevreje na Autokomandi, poznat kao “Topovske šupe”, gde su od 22. avgusta nadalje planski konfinirani Jevreji stariji od 14 godina.

Sa Autokomande početkom novembra prebačeni su u novoformirani logor na Sajmištu, koji će postati ishodište praktično svih Jevreja uhapšenih širom okupirane Srbije. Od novembra do početka decembra 1941. godine praktično je dovršena potpuna likvidacija muškog stanovništva jevrejske nacionalnosti, a od decembra iste godine, pa sve do maja 1942, dovršena je likvidacija jevrejskih porodica, žena i dece, koje su od 12. decembra 1941. godine bile obavezne da se prijave kao lica jevrejske nacionalnosti.

Izdajnik, zločinac, fašista ili junak i spasilac Srba. Svi ovi protivurečni atributi pripisivani su jednom čoveku, Milanu Nediću, predsedniku kvislinške Vlade Srbije za vreme Drugog svetskog rata koju je formirala nemačka okupaciona vlast

Ključnu ulogu u ovom pogromu odigrao je gasni kamion “Dušegupka” i njegova dva vozača Gec i Majer, koji su iz Berlina stigli marta 1942. godine. Ako se uporede podaci o predratnom jevrejskom stanovništvu, koje je zajedno sa 1.200 izbeglica brojalo 17.800 ljudi, i ako imamo u vidu da je od njih ubijeno 14.800, dolazi se do zaključka da je svega petina Jevreja iz okupirane Srbije uspela da preživi.

Kvislinške vlasti imale su strogo kontrolisanu, pomoćnu ulogu, pa je tako Ministarstvo unutrašnjih poslova prenosilo naredbe nemačkih vlasti na sebi podređene organe u unutrašnjosti i Beogradu, za šta je dobar primer naredba iz juna 1941. godine, gde se od uprava banovina i Opštine Beograd zahteva da se sa državnih službi otpuste sva lica jevrejskog porekla.

Ako se pogleda generalno, pored Ministarstva, u kolaboraciju sa okupatorom vezanu za rešavanje “Jevrejskog pitanja” bili su uključeni Specijalna policija, sreska načelstva, nadzorne službe na lokacijama za prinudni rad, uprave logora na Banjici, Autokomandi i Sajmištu, kao i drugi delovi kvislinške uprave okupirane Srbije.

Specijalna policija bila je potpuno povezana sa Gestapoom i njihova saradnja bila je zastupljena na svim nivoima obe organizacije. U svakodnevnim kontaktima bili su šefovi obe policije, ali i šefovi odseka i referenti, sa sebi srodnim strukturama u Gestapou. Ipak, ako se u vidu ima samo rad na “Jevrejskom pitanju”, zvaničnu vezu nemačke i srpske policije činio je 7. odsek Specijalne policije, koji nije postojao pre rata i koji je uspostavljen tek po okupaciji zarad usklađivanja funkcije Specijalne policije s novim zadacima, u koje su svakako spadala pitanja postupanja prema Jevrejima i Romima”, piše Tucović.

Profesorka Ljubinka Trgovčević smatra odluku Višeg suda u slučaju “rehabilitacija Nedića” višestruko značajnom.

“I kao istoričarku i kao antifašistkinju obradovala me je odluka suda, uz nadu da se neće preinačiti u žalbenom postupku. Razlozi su brojni, a pomenuću samo neke. Milan Nedić je od kraja avgusta 1941. godine bio predsednik tzv. Vlade narodnog spasa, marionetske vlade koju su postavili nemački nacisti u trenutku kada je Srbija bila pod okupacijom, kako Nemaca tako i njihovih saveznika Mađara i Bugara. Sama činjenica da je Nedić radio u službi okupatora i da je izvršavao njihova naređenja jeste čin izdaje zemlje (a oni koji to vrše uobičajeno se zovu izdajnici).

Ako se tome doda da je kao oficir položio zakletvu da će čuvati ustavni poredak, integritet i nezavisnost zemlje, time je njegova izdaja još veća, a ta vrsta krivice strogo se kažnjava u većini država, čak i smrtnom kaznom.

Još je neprihvatljiviji njegov odnos prema sugrađanima drugih vera i ideologija. Kao predsednik vlade težio je (što i danas njegovi sledbenici ponavljaju) da sačuva “srž srpstva”‘, te je za svoje najveće neprijatelje proglasio komuniste (a ne okupatore) i mirno je posmatrao i saučestvovao u ubijanju sopstvenih sugrađana, građana države na čijem je čelu bio, Jevreja, Roma, antifašista i drugih. Čak ni činjenica da je spasao neke Srbe ne umanjuje njegovu odgovornost jer su i po Ustavu na koji je položio zakletvu svi građani bili ravnopravni.

Odnos prema kolaboracionistima i izdajnicima je civilizacijska tekovina, kao što je antifašizam merilo našeg odnosa prema humanosti, uzimajući u obzir da je nacizam bio najstrašniji vid neljudskosti. Tu su granice jasne.

Oni koji negiraju ili prelaze preko te dve činjenice spremni su da ih ponove jer ne poštuju osnovna ljudska prava, a to su sloboda i jednakost. A u većini civilizovanih država to se ne događa, te ni Francuzi nisu rehabilitovali slavnog maršala Petena, Slovaci Jožefa Tisa…”, kaže profesorka Trgovčević u izjavi za Novi magazin.

Kvislinške vlasti imale su strogo kontrolisanu, pomoćnu ulogu, pa je tako Ministarstvo unutrašnjih poslova prenosilo naredbe nemačkih vlasti na sebi podređene organe u unutrašnjosti i Beogradu, za šta je dobar primer naredba iz juna 1941. godine, gde se od uprava banovina i Opštine Beograd zahteva da se sa državnih službi otpuste sva lica jevrejskog porekla

Istoričarka Branka Prpa kaže da je žalosna činjenica da se sud uopšte bavio rehabilitacijom Milana Nedića.

“Taj proces je pravno, moralno i istorijski nedopustiv. Niti je Nedić osuđen, niti može da se rehabilituje, niti mogu da se dovedu u pitanje apsolutni dokazi o zločinima. Nepobitna je činjenica da su u Topovskim šupama Nedićevi ljudi pod stražom čuvali romske i jevrejske dečake i isporučivali ih na streljanje. Takođe je nesporno da je Policijska uprava grada Beograda imala odeljenja koja su bila gora od Gestapoa. Sud je uradio jedinu moguću pravnu stvar jer je ceo proces apsurd”, kaže Prpa.

Osim procesa, na prvi pogled apsurdno izgledaju i drugi pokušaji revizije istorije u smislu rehabilitacije nacizma koji imaju za cilj da se Srbija odrekne svog antifašizma i umesto u redu pobednika, gde joj je i mesto, svrsta u red gubitnika u Drugom svetskom ratu. Na to opominju fotografije mladića koji su ispred suda za vreme ovog procesa sa uzdignutim rukama vikali “Hajl Hitler”. Nekima u Srbiji možda to ne izgleda važno. U Nemačkoj bi bili uhapšeni.

***

Milan Nedić je rođen 2. septembra 1878. godine u Grockoj. Gimnaziju je završio u Kragujevcu i 1895. upisao Nižu školu Vojne akademije. Godine 1904. završio je Višu školu Vojne akademije, potom Generalštabnu pripremnu i stupio na dužnost u vojsci. Milan Nedić se oženio Živkom Pešić, ćerkom artiljerijskog potpukovnika Petronija Pešića, a kojom je dobio sina Dušana i ćerke Anđeliju, Desanku, Branku i Leposavu.

U čin majora unapređen je 1910. godine. Učestvovao je u Balkanskim ratovima. U čin potpukovnika unapređen je 1913. godine.

Godine 1915. unapređen je u pukovnika i služio je u generalštabu kao najmlađi pukovnik u srpskoj vojsci. Godine 1916. imenovan je za ordonans-oficira kralja Petra Prvog. U septembru 1918. komandovao je Pešadijskom brigadom Timočke divizije prilikom proboja Solunskog fronta. Između 1934. i 1935. bio je načelnik Glavnog generalštaba jugoslovenske vojske.

Za ministra vojske i mornarice postavljen je 1939. godine u vladi Cvetković-Maček. Zbog otvorenog svrstavanja uz Nemačku Adolfa Hitlera, Nedić je smenjen.

Reaktiviran je pred Aprilski rat i postavljen za komandanta Treće grupe armija na frontu kojim se Makedonija branila od nemačkog napada iz Bugarske, a Crna Gora i Kosovo od italijanskog napada iz Albanije. Taj najvažniji front kojim je branio vezu sa Grčkom ubrzo je probijen. Nemci su već drugog dana rata zauzeli Skoplje i upali u Grčku.

Jedan je od retkih generala koji nije dospeo u zarobljeništvo i već se 19. aprila vratio u Beograd, gde je od nemačke uprave dobio “odsustvo iz ratnog zarobljeništva” i stavljen je u kućni pritvor. Jugoslovenska vlada ga je proglasila odgovornim za raspad jugoslovenske odbrane u Makedoniji

Nedić je od samog početka nemačke okupacije bio u krugu istaknutih srpskih ličnosti kojem su Nemci hteli da povere upravu nad okupiranom Srbijom.

Sredinom avgusta održan je širi skup beogradskih političara, predstavnika svih partija, komora, udruženja, Univerziteta i organizacija, sa 70-80 prisutnih, na kojem je Nedić formalno dobio mandat za sastav “vlade narodnog spasa. Nemci su Nedića smatrali dovoljno pouzdanom osobom jer je bilo poznato da on veruje u nemačku pobedu i da je žestok protivnik komunista. Takođe su mu zapretili da će, ukoliko ne prihvati ponuđenu poziciju, pozvati bugarsku vojsku da okupira Srbiju i Beograd, a njega odvesti u Nemačku kao ratnog zarobljenika.

Osim procesa, na prvi pogled apsurdno izgledaju i drugi pokušaji revizije istorije u smislu rehabilitacije nacizma koji imaju za cilj da se Srbija odrekne svog antifašizma i umesto u redu pobednika, gde joj je i mesto, svrsta u red gubitnika u Drugom svetskom ratu. Na to opominju fotografije mladića koji su ispred suda za vreme ovog procesa sa uzdignutim rukama vikali “Hajl Hitler”. Nekima u Srbiji možda to ne izgleda važno. U Nemačkoj bi bili uhapšeni

Nedić je sa generalom Dankelmanom sklopio usmeno neke sporazume o proširenju svojih ovlašćenja, ali nakon Dankelmanove smene u septembru 1941, te sporazume Dankelmanovi naslednici su ignorisali i Nedićeva vlast se postepeno smanjivala. Nedić je neprestano imao teškoća s nemačkim vojnim vlastima, nekoliko puta je pretio ostavkom i vršio brojne promene u svom kabinetu. Iako je njegova vlast krajem 1943. praktično prestala da postoji, ostao je na položaju sve do kraja nemačke okupacije Srbije, do početka oktobra 1944.

Dana 4. oktobra 1944. Nedićeva vlada je raspuštena, a on je 6. oktobra, zajedno sa većinom svojih ministara, po odluci Nemaca prebačen iz Beograda preko Budimpešte u Beč, a kasnije u Kicbil. Britanske snage predale su Nedića komunističkim jugoslovenskim snagama 1. januara 1946. godine.

Nedić je zatvoren u Beogradu i redovno ga je saslušavao major Milo Milatović. Beogradske novine su 5. februara objavile vest da je Milan Nedić izvršio samoubistvo skočivši kroz prozor dok čuvari nisu pazili.

Miodrag Mladenović, kapetan OZNE, tvrdi da je Nedić 4. februara 1946. godine sahranjen na Centralnom groblju u Beogradu.

(Prenosimo s beogradskog tjednika Novi magazin).

 

UKOLIKO VAM SE TEKST DOPADA I VOLITE NEZAVISNO I KVALITETNO NOVINARSTVO, VI MOŽETE PODRŽATI AUTOGRAF PA I NAJMANJOM MOGUĆOM UPLATOM. HVALA! KLIKNITE OVDJE.

> Svi tekstovi ovog autora