Zoran Đinđić: I filozof i političar (7)

Neophodno je strpljenje i naporan rad.

Zoran Đinđić, 2000.

* * *

Imajući u vidu iskustvo Jugoslavije u kojoj su periodi diktature bili duži od perioda demokratije; zatim, populistički karakter legitimiteta u najdužem razdoblju istorije Srbije (Nikola Pašić, Josip Broz Tito, Slobodan Milošević); različita iskustva zemalja Istočne Evrope, koja su se mogla gotovo sa naučnom preciznošću predvideti – Zoran Đinđić je počeo da obraća sve veću pažnju na uticaj tradicije na promene u Srbiji.

Video ju je kao “manje-više protivrečnu kombinaciju nebrojenih institucija, uz istovremeno izrazito diferenciranje na onoj ravni socijalne konstitucije na kojoj se formira individualnost”.

Zoran Đinđić je pisao: “Nama nedostaju velika naučna istraživanja socijalnog statusa privatnosti, intimnosti i individualnosti u Srbiji pre Prvog svetskog rata. Mislim, dokumenti političke istorije uverljivo pokazuju da je to polje prepuno lomova i tenzija”

Gotovo istovremeno, kad su u srpskoj istoriografiji, iz potrebe da se objasne rat i raspad Jugoslavije, počela istraživanja glavne kontroverze novije istorije Srbije – odnosa patrijarhalnog i modernog, Zoran Đinđić je pisao: “Nama nedostaju velika naučna istraživanja socijalnog statusa privatnosti, intimnosti i individualnosti u Srbiji pre Prvog svetskog rata. Mislim, dokumenti političke istorije uverljivo pokazuju da je to polje prepuno lomova i tenzija”.

Savršeno precizno Zoran Đinđić formuliše glavnu kontroverzu novije srpske istorije:

“Na temelju ruralne i patrijarhalne kulture nastaju institucije individualnog društva. Nestalnost tih institucija može se objasniti nestalnošću njihove osnove, jer njihova prirodna osnova jeste jedno individualizovano društvo, kojeg kod nas nema. Evoluciono je neverovatno i zaista izuzetno složeno što na tako nepovoljnoj osnovi nastaje politička konstitucija. Međutim, ako danas pokušamo da objasnimo naše savremene probleme, moramo se vratiti toj izvornoj protivrečnosti”. (Podv. L.P.)

Ovaj uvid i za Zorana Đinđića otvara niz teorijskih i istorijskih pitanja.

Radi se o dva modela koja su izvorno nesaglasna. Građanskog društva, koje polazi od nepoklapanja individualne i kolektivne perspektive i traži mehanizme za njihovo regulisanje i – socijalističkog društva, koje ne može da prihvati pretpostavku o nepoklapanju individualne i kolektivne perspektive a da ne odustane od svog određenja.

Socijalističko društvo pobedilo je u zemljama koje su bile nerazvijene i u kojima nije bilo građanskog društva. Da li to znači, pitao se Đinđić, da se taj tip društva “kad je jednom postao dominantan održava samo neprekidnim obnavljanjem vlastite pozicije, tj. neprekidnim suspendovanjem građanskog društva”?

Empirijsko iskustvo socijalističkih zemalja u kojima su u porazu završili svi pokušaji njihove ekonomske reforme davali su razloge za pozitivan odgovor na ovo pitanje.

Formula radikalnog socijalizma ima “dve konstante, kojih se pri svojoj reprodukciji mora pridržavati”: antikapitalistički ruralni impuls društvenih slojeva koje je mobilisao i utopijsku kritiku građanskog društva.

Zoran Đinđić je bio osujećen u vođenju politike odgovornosti koja je računala sa građaninom kao odgovornom individuom, verujući – kako je znao da kaže – i u njegovo odrastanje kroz promene. Ali, ne samo zbog praktične politike koju je kao premijer vodio, već prvenstveno zbog svoje konzistentne, u suštini prevratničke, političke misli

U zemljama u kojima je “iznutra” pobedio, socijalistički poredak je nastao kao “spoj antimodernističkog i antikapitalističkog impulsa tradicionalnog društva, koje ga podržava indirektno, time što se opire modernizaciji i, na drugoj strani, antigrađanskog, tj. antikapitalističkog impulsa radikalnog socijalističkog pokreta i ideologije. Kapitalizam je zajednički protivnik, a građansko društvo je doživljeno kao njegova pozadina”.

U suštini, zaključuje Zoran Đinđić, patrijarhalna kultura, sa svojim ukotvljenjem individualnog delovanja i individualne sudbine u hijerarhije vrednosti i autoriteta, a na drugoj strani, radikalna socijalistička utopija neposrednog organizovanja, postaju “čudni saveznici”.

Oni se slažu u mnogo tačaka, a pre svega, u blokiranju ekonomskog usložnjavanja koje vodi raspadu tradicionalnih oblika života.

Sa ovim važnim uvidima u istoriju formule preskakanja kapitalizma i neponavljanja zapadnoevropskog puta, Zoran Đinđić je dočekao 5. oktobar 2000. godine. Da li je te uvide uzimao u obzir na mestu premijera?

Njegovi tekstovi koje je u to vreme bezmalo svakodnevno pisao daju potvrdan odgovor na ovo pitanje.

U svom Predlogu za dogovor o državnom cilju 22. marta 2001. godine, on konstatuje da više nema oktobarskog entuzijazma za promene. Štaviše, ne zna se ni da li je 5. oktobar, koji je u svetu ocenjen kao “istorijski događaj” – “poraz ili pobeda”.

Ljudi su učestvovali u rušenju diktatora: “Samo neka Milošević ode”, očekujući bolji život. Oni, već tako brzo, misle da su prevareni, a nisu. Jer, postignut je “nacionalni konsenzus o demokratskoj budućnosti zemlje”, a izostao je socijalni konsenzus: “Nažalost, blagostanja nema bez zdrave ekonomije. A naša ekonomija je na smrt bolesna”.

Potrebne su radikalne reforme, koje uključuju i redukovanje mnogih stečenih prava. Insistiranje na pravima bez materijalnih sredstava stvara frustraciju, traži da se pronađu krivci i produbljuje nepoverenje: “Lako je postavljati populističke zahteve i navoditi ljude da vas podržavaju”. Potrebno je “pokazati nacionalnu zrelost”, “uvesti disciplinu, asketizam i razum”. Potreban je “novi socijalni konsenzus o zajedničkom cilju kroz zajednički napor i zajedničko samoodricanje”.

Nedostatak socijalnog konsenzusa relativizuje i politički konsenzus i čini demokratiju fasadnom: njoj je potreban adekvatan temelj. Ali, to vodi samoporicanju socijalističkog modela društva

Nedostatak socijalnog konsenzusa relativizuje i politički konsenzus i čini demokratiju fasadnom: njoj je potreban adekvatan temelj. Ali, to vodi samoporicanju socijalističkog modela društva.

Da li je to moguće?

Zoran Đinđić je bio osujećen u vođenju politike odgovornosti koja je računala sa građaninom kao odgovornom individuom, verujući – kako je znao da kaže – i u njegovo odrastanje kroz promene.

Ali, ne samo zbog praktične politike koju je kao premijer vodio, već prvenstveno zbog svoje konzistentne, u suštini prevratničke, političke misli.

Ona se temelji na njegovim velikim znanjima i dubokim uvidima i u prošlost i u sadašnjost. I na njegovoj ličnoj i intelektualnoj hrabrosti za koju je, baš zbog pomenutih uvida, trebalo biti i filozof.

(Kraj feljtona).

(Prenosimo iz beogradskog tjednika Novi magazin).

 

UKOLIKO VAM SE TEKST DOPADA I VOLITE NEZAVISNO I KVALITETNO NOVINARSTVO, VI MOŽETE PODRŽATI AUTOGRAF PA I NAJMANJOM MOGUĆOM UPLATOM. HVALA! KLIKNITE OVDJE.

 

    •  Zoran Đinđić: I filozof i političar (6)
    •  Zoran Đinđić: I filozof i političar (5)
    •  Zoran Đinđić: I filozof i političar (4)
    •  Zoran Đinđić: I filozof i političar (3)
    •  Zoran Đinđić: I filozof i političar (2)
    •  Zoran Đinđić: I filozof i političar (1)

> Svi tekstovi ovog autora