Zločini u Glini 1941. godine

(Opaska uredništva: Pokrećemo novu rubriku kojom uspostavljamo suradnju našeg portala s Muzejom žrtava genocida u Beogradu. Direktor muzeja, Dejan Ristić, srpski istoričar, prevoditelj, scenarist i stručnjak za integralnu zaštitu i upravljanje kulturnim naslijeđem, uređivat će ovu rubriku u kojoj će se pojavljivati različiti autori. Svima se unaprijed zahvaljujemo).

Brisanje Kraljevine Jugoslavije sa političke karte Evrope koje je usledilo u aprilu 1941. godine debelacijom njene teritorije među revizionističkim susedima i stvaranjem Nezavisne Države Hrvatske obezbeđena je vernost nemačkom novom poretku, a sudbina srpskog naroda prepuštena osvetničkoj stihiji.

Genocid nad Srbima, koji je NDH imala kao svoj državotvorni projekat, sprovodio se na celokupnoj teritoriji novouspostavljene ustaške države i uključivao je potpuno uništenje i zatiranje postojanja srpskog naroda na području koji je vekovima nastanjivao.

Istoričarka Fikreta Jelić Butić je isticala da, brzina po kojoj se po uspostavljanju NDH započelo sa zločinima nad Srbima, upućuje na zaključak da su oni bili organizovani i osmišljeni u krugu oko Ante Pavelića u emigraciji, mnogo pre njenog formalnog nastanka 10. aprila 1941. i predstavljali su samo ”nastavak gledišta koje su ustaše formulisale o srpskom pitanju pre dolaska na vlast u NDH, kada je samo razrađena u konkretnu praksu”, dok je istoričar Veljko Đurić Mišina pritisak na srpsko stanovništvo, antidržavnu i antisrpsku kampanju, stvaranje atmosfere pogroma u banovinama Savskoj i Primorskoj i Banovini Hrvatskoj pratio i dokumentovao od perioda posle ubistva kralja Aleksandra I. Karađorđevića 1934. godine.

Đuro Aralica navodi da se po naredbi ustaških opštinskih vlasti, u Vrginmostu skupilo oko 2.200 Srba, u nadi da će prelazak na katoličku veru sačuvati njihov i živote njihovih porodica. Pod izgovorom da domaćini kuće ”primaju pokrst za sve”, odvojeni su muškarci i zatvoreni u Sokolski dom, odakle su kamionima i autobusima prevezeni u Glinu

Nova ustaška vlast se u mnogo čemu oslanjala na uspostavljenu infrastrukturu Banovine Hrvatske o čemu svedoči činjenica da su se među počiniocima prvih masovnih zločina nad Srbima nalazili i pripadnici Mačekove vojske, kao što je to bio primer u Gudovcu 27. aprila 1941. godine.

Da krilatica, po kojoj je ”trećinu srpskog stanovništva trebalo ubiti, trećinu prekrstiti dok je trećinu trebalo iseliti”, nije predstavljala naknadnu propagandnu potku već je činila temelj tada formirane države i njenu ideološku osnovu, svedoči čitav niz nepobitnih činjenica pošto je u periodu od 10. aprila do kraja avgusta 1941. godine ustaški teror ispoljio sve svoje bitne odlike: masovna iseljavanja, hapšenja i zatvaranja u koncentracione logore, pokolje i svakodnevno najsvirepije nasilje i pljačke na čitavom području novouspostavljene ustaške države.

Uz aktivnu političku kampanju govora mržnje, sa kojih su učesnici pozivali na ”rješavanje srpskog pitanja”, organizovanih tokom maja i juna 1941. u svim područjima naseljenim Srbima u NDH, i pratećeg zakonodavstva nasilja (zakonske odredbe koje su progone, pokolje i zaplenu imovine sveli na pravnu regulativu pružajući im na taj način ”legitimitet”), životi Srba su de facto i de iure stavljeni van zakona.

Srpsko stanovništvo koje nije želelo da se prepusti zatiranju je sklonište potražilo u šumama i planinama. Početno panično bekstvo od ustaškog noža se ubrzo pretvara u stihijsku pobunu i brzim organizovanjem nagoveštava trajnost otpora.

Već krajem jula 1941. godine, srpski ustanici u krajiškim predelima otpočinju napade na vojne snage Nezavisne Države Hrvatske.

Stradanje Srba u pravoslavnoj crkvi Rođenja Presvete Bogorodice u Glini, u noći između 28. i 29. jula i 4. i 5. avgusta 1941., jasno pokazuju kontinuitet zločina koji su se desili na teritoriji NDH od samog proglašenja novouspostavljene države (Staro Petrovo Selo, Gudovac, Veljunski pokolj, ubistvo Srba u Glini na stratištu Prekope, Korita u Golubjoj jami, Jadovno, Pag, Gospić i mnogi drugi).

Srpska Pravoslavna Crkva je kroz istoriju bila presudan činilac za opstanak i očuvanje nacionalnog i verskog identiteta na svim prostorima koje je naseljavao srpski narod. Kao takva, delila je sudbinu svojih vernika pa su u prvim mesecima postojanja NDH monstruozno mučeni i pogubljeni mnogi sveštenoslužitelji i crkveni velikodostojnici (mitropolit dabrobosanski Petar, episkop banjalučki Platon i episkop gornjokarlovački Sava).

Brisanje Kraljevine Jugoslavije sa političke karte Evrope koje je usledilo u aprilu 1941. godine debelacijom njene teritorije među revizionističkim susedima i stvaranjem Nezavisne Države Hrvatske obezbeđena je vernost nemačkom novom poretku, a sudbina srpskog naroda prepuštena osvetničkoj stihiji

Na osnovu istraživanja istoričara Jovana Mirkovića i Dragana Cvetkovića, uvidom u bazu ”Žrtve rata 1941-1945” Muzeja žrtava genocida u Beogradu, u četrdeset osam hramova Srpske Pravoslavne Crkve u NDH izvršeni su stravični zločini nad civilima. Po broju žrtava, najviše Srba je umoreno u pravoslavnim hramovima u Glini, Sadilovcu, Kolariću, Drakseniću, zatim u Velikoj Kladuši, Ležimiru i u Kusonjama.

Glina je od samog proglašenja Nezavisne Države Hrvatske predstavljala važno ustaško uporište čemu je prethodilo značajno jačanje hrvatske desnice na čelu sa dr. Mirkom Pukom, još u vreme Banovine Hrvatske. Hapšenja i ubistva srpskog stanovništva započeta su već krajem aprila 1941. godine i nastavljena tokom maja na teritoriji Gline, Veljuna i Blagaja.

U monografiji, pisanoj povodom sedamdeset godina od ustaškog zločina izvršenog u noći 13. maja 1941. godine u Glini i pokopanih na stratištu Prekope, Branko Vujasinović, Čedomir Višnjić i Đuro Roksandić objavili su popis 338 ubijenih Srba meštana Gline.

U drugom i trećem zločinu koji su izvršili u glinskoj crkvi krajem jula i početkom avgusta 1941. godine, ubijeni su Srbi iz opština Topusko, Čemernica i Vrginmost.

Prema istraživanjima Đura Aralice, Srbi iz opštine Topusko i dela opštine Čemernica, hapšeni u svojim kućama, imanjima, na lokalnim putevima, od 26. do 28. jula, bili su zatočeni u Topuskom potom stočnim vagonima prevoženi u Glinu, gde su naredne noći ubijeni.

Do danas nije poznat tačan broj stradalnika u glinskoj crkvi u noći između 28. i 29. jula 1941. godine. Na osnovu izveštaja Državne komisije za ratne zločine protiv okupatora i njihovih saradnika i izjava privatnih lica, pretpostavlja se da je umoreno između 300 i 700 žrtava, a tačno ime utvrđeno je za 203 osobe. Jedini preživeli svedok tog zločina bio je Ljuban Jednak iz Gornjeg Selišta kod Gline.

Nekoliko dana kasnije, noću između 4. i 5. avgusta, na istom mestu, u pravoslavnoj crkvi, ubijeno je 1.038 Srba iz Vrginmosta i okoline, mesta u kojima je do 1941. godine većinski živelo srpsko stanovništvo.

Genocid nad Srbima, koji je NDH imala kao svoj državotvorni projekat, sprovodio se na celokupnoj teritoriji novouspostavljene ustaške države i uključivao je potpuno uništenje i zatiranje postojanja srpskog naroda na području koji je vekovima nastanjivao

Đuro Aralica navodi da se po naredbi ustaških opštinskih vlasti, u Vrginmostu skupilo oko 2.200 Srba, u nadi da će prelazak na katoličku veru sačuvati njihov i živote njihovih porodica. Pod izgovorom da domaćini kuće ”primaju pokrst za sve”, odvojeni su muškarci i zatvoreni u Sokolski dom, odakle su kamionima i autobusima prevezeni u Glinu. Najviše ih je umoreno u crkvi Rođenja Presvete Bogorodice, dok je oko 180 žrtava ubijeno u okolini, na stratištu u šikari Latinovo.

Srpska pravoslavna crkva Rođenja Presvete Bogorodice u Glini, ”najveća stradalnica srpske ratne sudbine” sagrađena je 1827. godine, u stilu baroknog klasicizma. Ikone za ikonostas je oslikao Pavle Simić dok je duborez ikonostasa uradio majstor Josif Kistner iz Novog Sada. Srušile su je ustaše 1941. godine, a ostaci su uklonjeni posle Drugog svetskog rata.

Dragan Čubrić i Momčilo Krković koji su učestvovali u memorijalizaciji i izgradnji spomen-obeležja stradalim Srbima u glinskoj crkvi svedočili su da je prvu inicijativu da se ruševine crkve očiste i konzerviraju predložio SUBNOR Gline, na desetogodišnjicu pokolja, ali se na tome i stalo. Namera autora da se na planiranom spomen-obeležju izliju imena ubijenih Srba u pravoslavnoj crkvi i na prekopskim poljima, nije naišla na podršku komunističkih vlasti u Zagrebu.

Godine 1972., na prekopanom crkvištu nije obnovljena srušena crkva, niti spomenik ”koji bi svojim likovnim elementima mogao da iritira javnost”, već je izgrađen Spomen-dom u kome su organizovane različite kulturno-zabavne aktivnosti. Ideja o ponovnom podizanju memorijalnog spomenika zaživela je 1984. godine i Spomen-obeležje konačno je završeno krajem jula 1995. godine.

Patrijarh srpski gospodin Pavle, osveštao je spomenik i služio 29. jula 1995. godine parastos ubijenim Srbima u glinskoj crkvi, prvi put posle 30. jula 1944., kada je parastos služen u Glini, tadašnjoj ”partizanskoj prestonici”.

Spomen-obeležje glinskim žrtvama srušeno je u akciji ”Oluja”, početkom avgusta 1995. godine, a Spomen-dom iz 1972. godine koji je izgrađen na mestu crkve preimenovan je u ”Hrvatski dom”. Ispred njega je vraćena statua Antuna Augustinčića ”Materinstvo” i posejana trava.

Jasmina Tutunović-Trifunov
Viši kustos Muzeja žrtava genocida

Aleksandra Mišić
Kustos-istoričar Muzeja žrtava genocida

 

UKOLIKO VAM SE TEKST DOPADA I VOLITE NEZAVISNO I KVALITETNO NOVINARSTVO, VI MOŽETE PODRŽATI AUTOGRAF PA I NAJMANJOM MOGUĆOM UPLATOM NA NAŠ RAČUN ILI PREKO PAYPAL-A. HVALA! ZA VIŠE INFORMACIJA I PRECIZNE UPUTE KLIKNITE OVDJE.

> Svi tekstovi ovog autora